Απυροφλεγής ασπίδα, χάρη, ή μετάλλαξη;

Καλή βδομάδα! Ν’ αρχίσουμε μ’ ένα λίγο «βαρύ», πριν πιάσουμε τον Ντέιβιντ Άικ και τα απίστευτά του!

Ο προχθεσινός φίλος έστειλε και δεύτερο e-mail σχετικά με τ’ αναστενάρια. Μαθαίνουμε και κάτι διαφορετικό. Όμως τις προάλλες είχα πει ότι το έθιμο είναι πάρα πολύ παλιό και όχι μόνο ελληνικό/χριστιανικό. Ελπίζω να μη παραβαίνουμε τους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας, βάζοντας εδώ το κείμενο του Λέκτορα Γουλιμάρη Δημήτρη, όπως μας το έστειλε ο φίλος. Πάντως προσωπικά θα πρόσθετα και τους Ισλαμιστές Σούφι (εσωτεριστές/μυστικιστές ολκής) τουλάχιστον όσον αφορά στην έκσταση από χορό. Και να μη ξεχνάμε τους περίεργους στην Αϊτή…

Γιώργο καλημέρα

Ήθελα να σου πω ότι φυσικά τ’ αναστενάρια είναι παλιό έθιμο που ήρθε στην Ελλάδα απο την Ανατολική Θράκη και το ‘φεραν πρόσφυγες στις αρχές του αιώνα, αυτοί που δημιούργησαν και το χωριό ΑΓΙΑ ΕΛΕΝΗ.

Επίσης ήθελα ν’ αναφέρω τις θυσίες οι οποίες γίνονται πριν τη πυροβασία (σφαγή ζώου, προσφορά κρασιού) ΑΙΓΛΗ απο μια άλλη εποχή…

Ο χορός ως θεραπευτικό μέσο στο έθιμο των Αναστενάρηδων

του Γουλιμάρη Δημήτρη, Λέκτορα του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

Σύμφωνα με την άποψη πολλών μελετητών ο χορός αποτελεί την παλαιότερη μορφή τέχνης και οι ρίζες του χάνονται στη βιολογική βάση του ανθρώπου. Η χρήση του χορού ως στοιχείο χοροθεραπευτικών πρακτικών είναι ένα φαινόμενο παγκόσμιο και διαχρονικό. Σε πολλές διαφορετικές περιοχές του πλανήτη και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους υπάρχουν μαρτυρίες για τη χρησιμοποίηση του ρυθμού και των χορευτικών κινήσεων ως μέσο διαδικασιών που είχαν στόχο την αντιμετώπιση ορισμένων ψυχικών κυρίως καταστάσεων.

Στην αρχαία Ελλάδα τη θεραπευτική χρήση του χορού τη συναντούμε στις τελετές προς τιμή του θεού Διόνυσου. Η Θράκη ήταν η περιοχή όπου γινόταν οι Διονυσιακοί οργιαστικοί χοροί. Οι μυημένοι στη λατρεία του Διόνυσου με τη βοήθεια των οργιαστικών χορών πέφτοντας σε κατάσταση έκστασης δηλαδή σε μια κατάσταση «εκτός εαυτού» οδηγούνται σε μια κατάσταση ψυχικής απελευθέρωσης.

Ως αποτέλεσμα της εκστασιακής συμπεριφοράς ήταν η απελευθέρωση των μυημένων από τις εσωτερικές ψυχικές τους εντάσεις, η απόκτηση ηρεμίας, χαράς καθώς και η επίτευξη της εσωτερικής τους κάθαρσης. Η ευεργετική επίδραση των χορών στην ψυχολογία των ανθρώπων είχε γίνει αντιληπτή από τον Αριστοτέλη ο οποίος παρατηρεί ότι με τους χορούς και τα τραγούδια οι άνθρωποι ανακουφίζονταν από τα ψυχικά τους πάθη και όσοι συμμετείχαν σε αυτά πετυχαίνουν την ψυχική τους κάθαρση. Ακόμη, υπάρχει η αναφορά του Πλάτωνα σε κατάσταση νηφαλιότητας και ψυχικής ισορροπίας που πετυχαίνουν με τη μουσική και τους χορούς όσοι συμμετείχαν στις καθιερωμένες θυσίες προς τιμή των θεών.

Διάφορες περιπτώσεις πυροβασίας αναφέρονται κατά την αρχαιότητα. Ο Στράβων μας πληροφορεί ότι στην πόλη Φερωνία κοντά στο όρος Σώρακτον οι «δαιμονόπληκτοι» διαπερνούν με γυμνά πόδια σε αναμμένα κάρβουνα χωρίς να πάθουν το παραμικρό έγκαυμα. Ο ίδιος στα «Γεωγραφικά» του μας αναφέρει ένα δεύτερο περιστατικό πυροβασίας στο ιερό της Αρτέμιδος στα Καστάβαλα της Καππαδοκίας. Την πρώτη μαρτυρία του Στράβωνος έρχεται να τη συμπληρώσει ο Πλίνιος, ο οποίος αναφέρει ότι στη χώρα των Φαλίσκων της Τυρρηνίας οι οικογένειες κατά την ετήσια θυσία στον θεό Απόλλωνα, κοντά στο όρος Σώρακτον, περπατούσαν σε αναμμένα κάρβουνα χωρίς να καίγονται.

Η θεραπευτική επίδραση των χορών υπήρχε όχι μόνο κατά την αρχαιότητα, αλλά και στους νεότερους χρόνους. Χαρακτηριστική είναι η χρήση χορού και λόγου για τον εξευγενισμό της αράχνης και τη θεραπεία από το δάγκωμά της στην περιοχή Τρικάλων Κορινθίας στη Νότια Ελλάδα. Η ακολουθούμενη διαδικασία συντελούσε στη δημιουργία κατάλληλου ψυχολογικού κλίματος γεγονός που οδηγεί τον παθόντα σε μια «αίτηση συγνώμης» από την αράχνη.

Παραδοσιακές πρακτικές χοροθεραπείας συναντούνται σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Στη νότια Ιταλία, οι Ταραντάτσι, οι δαγκωμένοι δηλαδή από την ταραντούλα, τη μαύρη αράχνη, εκτελούν έναν εκστασιακό χορό με τον οποίο εξορκίζουν τη μορφή της αράχνης. Στην αφρικανική ήπειρο κυρίαρχη είναι η εντύπωση ότι η αρρώστια ενός ατόμου οφείλεται σε υπερφυσικά αίτια και ως βοηθητικό μέσο στην αντιμετώπισή της ήταν ο ρυθμός και οι χορευτικές κινήσεις. Στις τελετές βουντού στην πρωτεύουσα του Tόγκο παρατηρείται ο καταλυτικός ρόλος του ρυθμού και του χορού στην αναγνώριση της θεότητας που θέλει να επικοινωνήσει με την υπόλοιπη κοινότητα μέσω του ατόμου που βρίσκεται σε έκσταση. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται για αρκετές φορές ακόμη και μέχρι τη λήξη της τελετής. Χοροθεραπευτικές πρακτικές υπήρχαν στο Μαρόκο με την αδελφότητα Γκάουας που απελευθερώνεται από την ασθένεια με μονότονους χορούς χτυπώντας τα πόδια συνέχεια στη γη, στη Γαλλία με τη Γκαβότα του βουνού, στη Βρετάννη με χορό μεταρσίωσης που είχε θεραπευτική λειτουργία, στη νότιο Αμερική, στην Αυστραλία κ.τ.λ. Φαινόμενα πυροβασίας συνδεόμενα με θρησκευτικές γιορτές παρατηρούνται και σε νεότερες περιόδους. Ο βούλγαρος καθηγητής Arnaoudoff αναφέρει ότι το έθιμο της πυροβασίας υπήρχε στο χωριό Ουρκάρι της Βουλγαρίας πιθανότατα μεταφερόμενο από τους βουλγάρους πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης. Ακόμη αναφορά σε ανάλογο έθιμο γίνεται από τον Καρατζά Κωνσταντίνο στη μονή Νιαμτζού στο χωριό Πασκάνι της Ρουμανίας , γεγονός που δηλώνει τη διάδοση του εθίμου της πυροβασίας στη βαλκανική χερσόνησο. Δεν το συναντάμε όμως μόνο σ’ αυτή τη γεωγραφική περιοχή. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό στην Ινδία, την Πολυνησία, την Κεϋλάνη, τη Β. Αυστραλία. Το πέρασμα πάνω από τη φωτιά με τη βοήθεια χορευτικών κινήσεων και ρυθμού μέσα σ’ένα έντονα θρησκευτικό περιβάλλον υπάρχει και σε μερικά νησιά του Ειρηνικού ωκεανού.

Στον ελλαδικό χώρο και πιο συγκεκριμένα στη Β. Ελλάδα συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας το έθιμο των «αναστενάρηδων» που είναι ένα φαινόμενο πυροβασίας και θρησκευτικής θεραπείας. Αρκετοί μελετητές διαπιστώνουν ότι οι χοροί των αναστενάρηδων διατηρούν στοιχεία από τους Διονυσιακούς οργιαστικούς χορούς της αρχαιότητας και θεωρούν ότι η προέλευση του εθίμου βρίσκεται στις Διονυσιακές τελετές. Άλλωστε, ο τόπος που αναπτύχθηκε η Διονυσιακή λατρεία και το έθιμο είναι κοινός. Η ερμηνεία του φαινομένου αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης πολλών ερευνητών. Έγιναν προσπάθειες να ερμηνευθεί το φαινόμενο της πυροβασίας των αναστενάρηδων τόσο σε νευροφυσιολογικό όσο και σε ψυχοθεραπευτικό επίπεδο. Ωστόσο μέχρι σήμερα δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή εξήγηση για την ακαϊα των ποδιών των πυροβατών. Σύμφωνα με μια άποψη η ακαϊα πρέπει να αποδοθεί στην μεγάλη εφίδρωση των ποδιών κατά την πυροβασία. Ο ιδρώτας με το νερό συγκρατεί άλατα και έτσι δημιουργούν ένα προστατευτικό στρώμα. Άλλη άποψη υποστηρίζει ότι η ψυχική κατάσταση που βιώνουν οι αναστενάρηδες, η μεγάλη ψυχική συγκέντρωσή τους και η αυθυποβολή συντελούν στο να δημιουργηθούν στον οργανισμό τους φυσιολογικές μεταβολές που έχουν ως αποτέλεσμα διαφορετικά λειτουργικά αποτελέσματα. Διαφορετική είναι η άποψη που υποστηρίζει ότι η βιολογική ενέργεια που υπάρχει στο νευρικό σύστημα η οποία ονομάζεται ψυχική ενέργεια κατά τη διάρκεια της έκστασης έρχεται σε επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον δημιουργώντας μια ασπίδα ψυχικής ακτινοβολίας. Αυτή η “απυροφλεγής ασπίδα” προστατεύει το σώμα από την υψηλή θερμοκρασία.

Ανάλογες προσπαθειες για να εξηγηθεί η ακαϊα σε νευροφυσιολογικό επίπεδο έχουν πραγματοποιηθεί και από άλλους μελετητές, ωστόσο υπάρχει και η ανάλυση του εθίμου από τη ψυχοθεραπευτική σκοπιά. Υπό την ευρεία έννοια τα αναστενάρια σχετίζονται με την θεραπεία. Αποτελούν θρησκευτική ιεροτελεστία και μορφή ψυχοθεραπείας. Αυτού του είδους η θεραπεία συχνά είναι αποτελεσματική γιατί αντιμετωπίζει με επιτυχία τα ψυχολογικά προβλήματα που συνιστούν μια «αρρώστια». Οι θρησκευτικές τελετές μπορούν υπό προϋποθέσεις και με διάφορους τρόπους να μειώσουν το άγχος και τη συγκρουσιακή κατάσταση που βιώνουν τα άτομα που συμμετέχουν σ’αυτές.

Μέσα από τη συμμετοχή ζητείται η άντληση δύναμης για να θεραπευτεί το «κακό». Ο σεβασμός προς τους Αγίους είναι βαθύς και η πίστη έντονη διότι αυτοί γνωρίζουν το καλό και το κακό και μπορούν να τους καθοδηγήσουν και να τους θεραπεύσουν. Όπως λένε οι αναστενάρηδες «ο άγιος Κωνσταντίνος σε κάνει να υποφέρεις αλλά ύστερα σε γιατρεύει». Οι συμμετέχοντες πιστεύουν ότι ο άγιος θα τους δώσει την ευλογία του αν του ζητηθεί ειλικρινά και αν υπάρχει «πνευματική καθαρότητα». Αυτή η «καθαρότητα» του αναστενάρη ελέγχεται και δοκιμάζεται επώδυνα8. Ο χορός πάνω από την πυρά είναι η σκληρή δοκιμασία στην οποία προϋπόθεση είναι η «πνευματική και ψυχική καθαρότητα» του συμμετέχοντα για να γίνει το κάλεσμα από τον Άγιο. Πιστεύουν ότι ο Άγιος τους παρακολουθεί, τους καθοδηγεί και τελικά δίνει το «σημάδι της έγκρισης ή της απόρριψης». Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ίδιων των αναστενάρηδων το επιτυχές πέρασμα τους από τη φωτιά δεν είναι σίγουρο. Κάθε φορά λοιπόν που συμμετέχουν είναι μοναδική και διαφορετική από την προηγούμενη. Μπορεί να συμμετέχουν στο έθιμο πολλοί ωστόσο όμως περνούν μόνο όσοι νιώσουν το «κάλεσμα» του Αγίου. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου αναστενάρηδες δεν μπόρεσαν να περάσουν τη φωτιά. Επίσης, όσοι νιώθουν αγνοί και καθαροί είναι ικανοί να περάσουν τη δοκιμασία άρα να είναι αντάξιοι της χάρης του Αγίου. Αν ο αναστενάρης πάρει την «έγκρισή Του» ολοκληρώνει το χορό στην πυρά, γεγονός που αποτελεί την αρχή της ψυχικής του κάθαρσης με συνέπεια την αναδιοργάνωση του ψυχισμού του. Όλο αυτό το χρονικό διάστημα ο συμμετέχων έχει αποκαταστήσει ένα είδος «επικοινωνίας» με τον Άγιο βιώνοντας μια μοναδική εμπειρία.

Δημοσιεύτηκε στις 17/5/2005